گنج حکمت

کاردانی

• نویسنده: مَجد خوافی
• اثر: روضۀ خُلد
• قالب: تعلیمی، نثر مسجّع (آهنگین)

کشتی گیری بود که در زورآزمایی شهره بود. بدر در میدان او هلالی بود و رستم به دستان او زالی.

قلمرو فکری:

کشتی گیری بود که در جنگیدن و نبرد مشهور بود و شهرت داشت. انسان قدرتمند و قوی هیکل در میدان مبارزه در مقابل او مثل یک انسان ضعیف و لاغر بود. و حتی رستم در برابرش مانند یک پیرزن، ضعیف و ناتوان بود.

قلمرو زبانی:

فعل «بود» پس از واژه «زالی» ß   حذف به قرینه لفظی

هلالی ß   مسند

زالی ß   مسند

میدان او ß   ترکیب اضافی:

• میدان ß   متمم
• او ß   مضاف الیه، وابسته پسین

دستان او ß   ترکیب اضافی:

• دست ß   متمم
• او ß   وابسته پسین، مضاف الیه

نوع واو ß   حرف پیوند

بدر ß   واژه ساده

شهره ß   واژه ساده

دستان ß   وندی

زالی ß   وندی

هلالی ß   وندی

کشتی گیری ß   وندی مرکب

زورآزمایی ß   وندی مرکب

قلمرو ادبی:

بدر و هلال ß   رابطه معنایی تضاد و تناسب

هلالی و زالی ß   پایه های سجع

بدر در میدان او هلال بود ß   تشبیه

رستم به دستان او زالی بود ß   تشبیه و اغراق

عبارت «رستم به دستان او زالی» ß   تلمیح دارد (به دلیل وجود رستم)

رستم، زال و دستان ß   تناسب

دستان ß   ایهام تناسب:

• 1) لقب پدر رستم که در این جا حضور ندارد اما با رستم تناسب دارد
• 2) دست‌ها

زال ß   ایهام تناسب:

• 1) نام پدر رستم؛تناسب با رستم
• 2) فرتوت

رستم و زال ß   تضاد (رستم توانمند، زال ناتوان)

بدر و هلال ß   تناسب

با جوانان چو دست بگشادی                  پای گردون پیر بر بستی

قلمرو فکری:

هنگامی که با جوانان مبارزه می کرد، حتی روزگار نیرومند را نیز اسیر خود می ساخت.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله (جملۀ ساده و جملۀ غیر ساده)

جوانان ß   متمم

پای گردون پیر ß   یک ترکیب اضافی و یک ترکیب وصفی:

• پا ß   هسته
• گردون ß   وابسته پسین، مضاف الیه
• پیر ß   وابسته پسین، صفت

نهاد در هر دو جمله ß   محذوف (کشتی گیر)

قلمرو ادبی:

بگشادی و بستی ß   قافیه

پا و دست ß   تناسب

جوان و پیر ß   تضاد

دست گشادن و پای بستن ß   تضاد

پای گردون را بستن ß   کنایه از قدرتمند بودن

دست گشادن ß   کنایه از زورآزمایی

پای گردون پیر ß   استعاره پنهان، تشخیص

پیری گردون ß   نمادی از تجربه و قدرت

جوانان ß   نماد قدرت وغرور

پای گردون پیر بربستی ß   اغراق

پیام:

زورمندی جوان کشتی گیر

روزی یاران الحاح کردند و مرا به تفرّج بردند؛ ناگاه مردی از کناره ای درآمد و نبرد خواست، خلق در وی حیران شدند؛ زوربازویی که کوه به هوا بردی!

قلمرو فکری:

یک روز به اصرار دوستان به گردش رفتیم. ناگهان کشتی گیر از گوشه ای بیرون آمد و خواست مبارزه کند. مردم با دیدن او شگفت زده شدند. کشتی گیر دارای چنان قدرتی بود که می توانست کوه را از جا در آورد و به طرف آسمان پرتاب کند.

قلمرو زبانی:

حیران ß   نقش مسندی

نوع واو ß   حرف پیوند هم پایه ساز

مرا (من را) ß   نقش مفعولی

یاران ß   نهاد

ناگاه ß   قید

کناره ß   متمم

هوا ß   متمم

وی ß   متمم

کشتی گیر ß   مرکب

زور بازو ß   ترکیب اضافی:

• 1) زور ß   نهاد
• 2) بازو ß   وابسته پسین، مضاف الیه

قلمرو ادبی:

زور بازو ß   مجاز از پهلوان دارای زور بازو

زور بازویی که کوه به هوا بردی ß   اغراق؛ کنایه از زور بسیار

«زوربازویی که کوه به هوا بردی!» ß   آرایه تمثیل

بازو ß   نماد قدرت

کوه ß   نماد بزرگی و شکست ناپذیری

کشتی گیر و نبرد ß   تناسب

از هر طرف، نفیر برآمد. در حال که آن مرد دست بر هم زد، کشتی‌گیر پایش بگرفت و سرش بر زمین محکم زد.

قلمرو فکری:

از همه جا صدای فریاد بلند شد. در همان لحظه که کشتی گیر دست هایش را به نشانه شروع مبارزه به هم می زد، من پای او را گرفتم و سرش را محکم به زمین کوبیدم.

قلمرو زبانی:

هر طرف ß   ترکیب وصفی:

• 1) طرف ß   متمم
• 2) هر ß   وابسته پیشین، صفت مبهم

پایش ß   ترکیب اضافی:

• 1) پا ß   مفعول
• 2) ش ß   مضاف الیه

سرش ß   ترکیب اضافی:

• 1) سر ß   مفعول
• 2) ش ß   مضاف الیه

دست ß   مفعول

زمین ß   متمم

نوع واو ß   حرف پیوند هم پایه ساز

کشتی گیر ß   مرکب

نفیر ß   ساده

قلمرو ادبی:

دست، پا و سر ß   رابطه معنایی تناسب

سر و بر ß   جناس ناهمسان اختلافی

دست برهم زدن ß   کنایه از آغاز کردن

سر بر زمین زدن ß   کنایه از شکست دادن

گفتم: «علم در همه بابی لایق است و عالِم در آن باب بر همه فایق؛ استعداد مجرّد، جز حسرتِ روزگار نیست.»

قلمرو فکری:

به کشتی گیر گفتم: در مورد هر موضوعی، دانش و آگاهی داشتن بهتر است و انسان دانا در آن مورد پیروز و برتر از دیگران می شود. کسانی که صرفا آمادگی جسمانی بدون تکنیک دارند، جز حسرت و پشیمانی روزگار چیزی ندارند. دانش هر کاری را باید داشته باشی، وگرنه نمی توانی ادعای زورمندی کنی.

قلمرو زبانی:

آن باب ß   ترکیب وصفی:

• 1) آن ß   وابسته پیشین، صفت اشاره
• 2) باب ß   هسته

حسرت روزگار ß   ترکیب اضافی:

• 1) حسرت ß   مسند
• 2) روزگار ß   وابسته پسین، مضاف الیه

همه ß   ضمیر مبهم، متمم

و عالم در ... ß   حذف «است» به قرینه لفظی

روزگار ß   واژه دو تلفظی (روز + گار)

قلمرو ادبی:

لایق و فایق ß   سجع، جناس ناهمسان اختلافی

علم و عالم ß   شبه جناس، همریشگی

پیام:

پیروزی علم و آگاهی

نیاز به پرورش برای انسان مستعد

زو داری، چون نداری علمِ کار                لاف آن نتوان به آسانی زدن

قلمرو فکری:

هنگامی که زور و بازو داری، اما علم و دانش کاری را نداری، نمی‌توانی به آسانی ادعای مهارت در آن کار را داشته باشی.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

چون ß   حرف پیوند وابسته ساز

زور ß   نقش مفعولی

علم کار ß   مفعول

مرجع ضمیر آن ß   زور داشتن

حذف واژه «زور» به قرینه لفظی

علم کار ß   ترکیب اضافی:

• 1) علم ß   مفعول
• 2) کار ß   مضاف الیه

آسانی ß   متمم

زور، علم و کار ß   ساده

قلمرو ادبی:

داری و نداری ß   تضاد

پیام:

برتری علم و دانش بر زور و قدرت

دوری از خودبینی